------------------------------------
(Bài 2)
Nội Dung:
- Những nguyên nguyên tắc tối thượng
- Tổng Thống Chế
- Nội Các Chế
- Quốc Hội Chế
- Tổng Kết về các thể chế
------------------------------------
I - Những nguyên tắc tối thượng
Những nguyên nguyên tắc tối thượng cho một chế độ dân chủ đặt trên nền tảng Phân Quyền là:
- Chủ quyền quốc gia thuộc về dân: chứ không thuộc về cá nhân nào hay đoàn thể, đảng phái nào hết.
- Nguyên tắc đại diện: tức ý tưởng khai sinh chế độ đại nghị. Theo nguyên tắc này, quyền của dân được ủy thác vào các đại biểu trong một thể thức tuyển cử (ứng cử và bầu cử) khách quan, công bằng và được giám sát nghiêm ngặt. Cơ cấu quyền hành quốc gia do dân bầu (dân biểu Hạ viện, nghị sĩ Thượng viện, và Tổng Thống) nhưng cũng chỉ có giá trị trong một hạn kỳ nhất định (nhiệm kỳ) và ngắn hạn (4 hoặc 6 năm tùy nơi), khi hết hạn là phải tái cử và tái bầu. Chúng ta sẽ tìm hiểu chi tiết thể thức tuyển cử trong một chế độ dân chủ nơi một bài khác sau.
- Nguyên tắc đa số: nếu ở các chế độ độc tài, nơi mà chỉ một thiểu số ý kiến của thượng tầng chế độ khuynh loát và chi phối đời sống bất chấp nhu cầu thực thụ của khối đại quần chúng, thì trong một quốc gia tự do dân chủ, xảy diễn ra ngược lại: ý kiến của dân chúng, thông qua các vị đại diện được dân ủy quyền qua các cuộc bầu cử mới thực sự lèo lái con thuyền quốc gia. Đó là nguyên tắc đa số tổng quát. Về tiểu tiết ta phân biệt như sau:
a/ Về phía Ứng viên: ai đắc đa số phiếu bầu trong 1 cuộc tuyển cử (tức là nhận được nhiều số phiếu bầu của cử tri hơn các đối thủ khác), sẽ là người thắng cuộc.
b/ Về phía cử tri: những cử tri dù không dồn phiếu cho Ứng viên đắc cử, cũng sẽ phải vui vẻ chấp nhận kết quả hợp lệ (legal result) vì Ứng viên này được đa số tín nhiệm: "thiểu số phục tùng đa"
Với Nguyên tắc đa số, thì chính quyền đã được xác lập qua kết quả tuyển cử, vậy thì, ở phía thiểu số, tức là các ứng viên thất cử sẽ ra sao? Họ sẽ bất mãn, bất hợp tác hay xử sự tiêu cực với chính quyền trong việc nước?
Trả lời câu hỏi này đưa ta tới khảo sát chủ đề Đối Lập Chính Trị, một hình thức văn minh và đặc biệt trong các chế độ tự do dân chủ, sẽ đề cập chi tiết trong một bài riêng về sau.
- Nguyên tắc trọng pháp: Luật pháp là những quy lệ có tính các tổng quát, khách quan, thích nghi, phù hợp và cưỡng hành.
Luật pháp quy định trường hợp tổng quát với mọi công dân, như một quy ước tiên thiên bắt buộc nhằm điều hòa những nhu cầu đa dạng và khác biệt từ mọi tầng lớp dân chúng cho một nền trật tự và an ninh chung. Đây là nơi xuất phát của câu: "Tự Do nghĩa là muốn làm gì cũng được nhưng không được xâm phạm đến Tự Do của người khác".
Luật Pháp sẽ được chỉnh sửa, cập nhật cho thích nghi với chuyển biến của đời sống.
Luật pháp có tính cách cưỡng hành với chính quyền cũng như mọi công dân trong nước.
Vì là luật tắc chung cho mọi sinh hoạt xã hội và là nền tảng của Công Bằng nên mọi công dân phải có bổn phận bảo vệ Luật Pháp bằng cách tuân thủ Luật Pháp và tố cáo những kẻ phạm pháp dù họ ở trong hay ngoài chính quyền.
- Nguyên tắc tự do bình đẳng: Dân chủ, trước hết phải có nghĩa là Tự Do.
Trong các quyền tự do của công dân được bảo đảm, trước hết phải là tự do chính trị.
Không thể có tự do chính trị nếu công dân bị bắt giam vô cớ, nếu đời tư và danh dự cá nhân bị xâm phạm, hoặc tự do cư trú và đi lại bị ngăn cản.
Cũng không thể có tự do chính trị nếu quyền tự do tín ngưỡng, tự do ngôn luận (báo chí & truyền thông...), tự do hội họp và lập hội (tự do thành lập chính đảng...) bị tước đoạt vì bất cứ lý do gì.
Một chế độ không tôn trọng quyền tự do tiên quyết này của dân chúng thì chỉ là một thứ chế độ phản dân chủ, độc tài hoặc tiếm danh dân chủ cho dù có tự bôi vẽ lên bởi đủ loại khẩu hiệu, mỹ từ man trá.
Vì việc nước là việc chung nên mọi công dân có bổn phận phải tham gia vào sinh hoạt chính trị. Quyền này là đương nhiên và bình đẳng để quốc gia lấy quyêt định hệ trọng đến vận mạng đất nước.
Hiện nay hầu hết Hiến Pháp ở các nước tự do dân chủ trên thế giới (cũng như Tuyên Ngôn Quốc Tế Nhân Quyền của Liên Hiệp Quốc) đều long trọng xác nhận các quyền tự do bình đẳng và quyền bất khả xâm phạm của công dân căn bản như sau:
Bảo đảm bản thân:
- Quyền an toàn cá nhân.
- Quyền tự do đi lại, cư trú xuất ngoại và hồi hương.
- Quyền bí mật thư tín, thông tin cá nhân, đời tư, và được tôn trọng danh dự cá nhân.
- Quyền bình đẳng trước pháp luật.
Quyền Tự do tư tưởng:
- Tự do tín ngưỡng.
- Tự do hội họp và lập hội.
- Tự do ngôn luận.
- Tự do tham chính.
Quyền Tự do kinh tế & xã hội:
- Quyền tư hữu.
- Quyền làm việc.
- Quyền đình công.
- Quyền được hưởng an ninh xã hội.
Chế độ đại nghị là phát minh đáng hãnh diện của nhân loại, khai sinh ở Anh quốc vào đầu thế kỷ 18 và lập tức có ảnh hưởng sâu rộng. Tới cuối thế kỷ 18, đã lan sang Hoa Kỳ rồi Pháp rồi lan rộng khắp thế giới. Chế độ đại nghị thủ tiêu nền quân chủ ngự trị nhân loại ngót 2000 năm và để đạt thành quả tự do dân chủ như ngày nay, là do sự chung tay xây dựng hoàn thiện dần của nhiều thế kỷ.
Dựa trên những nguyên tắc tối thượng trên, thuyết Tam Quyền đã cho ra đời các thể chế sau đây.
II - TỔNG THỐNG CHẾ
Một điển hình của việc áp dụng nguyên tắc phân quyền cứng rắn, đó là Tổng Thống Chế, khai sinh bởi Hoa Kỳ theo Hiến Pháp 1787.
Tổng Thống Chế được áp dụng tại nhiều nơi trong đó có Việt Nam Cộng Hòa (1956-1963; và 1967-1975)
Cách Tổ Chức Và Điều Hành Nền CHÍNH TRỊ HOA KỲ (by David Cushman Coyle, bản Việt dịch by Nguyễn Ngọc Nhạ, Việt Nam Khảo Dịch Xã ấn hành và xb, Saigon, 1967)
Đặc điểm:
Hành Pháp độc lập:
- Vị Tổng Thống dân cử đứng đầu Hành Pháp, chỉ định các phụ tá là một số Bộ Trưởng: chính phủ gồm Tổng Thống và các Bộ trưởng.
- Vì do dân bầu cử trực tiếp nên Tổng Thống chỉ chịu trách nhiệm trước quốc dân. Khi mãn nhiệm, quốc dân sẽ bầu lại Tổng Thống khác.
Vì thế Tổng Thống không tùy thuộc vào Quốc Hội nghĩa là Quốc Hội không thể biểu quyết bất tín nhiệm Tổng Thống và lật đổ chính phủ.
- Các Bộ Trưởng do Tổng Thống bổ nhiệm, họ chỉ chịu trách nhiệm trước Tổng Thống.
Vậy, quyền hành pháp tập trung trong tay Tổng Thống. Tổng Thống có ưu thế với các Bộ Trưởng.
Lập Pháp độc lập: Quốc Hội do dân bầu trực tiếp, nắm quyền lập pháp, biểu quyết đạo luật, chuẩn y các chính sách quốc gia, kiểm soát hành pháp. Tổng Thống không có quyền giải tán Quốc Hội.
Mối tương liên giữa Hành Pháp và Lập Pháp:
- Quyền phủ quyết của Tổng Thống cho phép ông từ chối không ban hành một đạo luật và yêu cầu Quốc Hội phúc nghị. Như vậy, hành pháp đã phần nào tham gia vào công vụ lập pháp.
- Quốc Hội cũng có quyền can thiệp hoạt động của Tổng Thống như bổ nhiệm các công chức cao cấp (Đại Sứ, Viện Trưởng Đại Học ...), phê chuẩn các hiệp ước do Tổng Thống ký kết với các nước khác. Chỉ sau khi được Quốc Hội phê chuẩn, hiệp ước mới có hiệu lực. Như vậy, lập pháp có thể kiểm soát các hành vi trọng yếu của hành pháp.
Mối tương liên này là một cơ chế cân bằng giúp cho quyền bính quốc gia được thăng bằng, khó bị thao túng bởi chính phủ. Nó cũng có nghĩa là vị thế của dân chúng lớn hơn, Tổng Thống (và chính phủ của ông) phải thực thi những cam kết như đã hứa khi tranh cử hầu nhắm tới hoàn thành những trọng trách mà người dân đã tín nhiệm họ qua lá phiếu bầu.
Nếu Quốc Hội là cơ quan đại diện nhân dân nhưng là đại diện dưới hình thức tập thể về quyền lợi và khu vực, thì Tổng Thống là đại diện cho toàn thể dân chúng với tầm vóc một quốc gia.
(điển hình: "Tổng Thống Chế tại Hoa Kỳ" sẽ có bài riêng trong các phần sau)
III - QUỐC HỘI CHẾ
Quốc Hội chế là chế độ tập quyền trong tay Quốc Hội, áp dụng tại Thụy Sỹ.
- Quốc Hội nắm quyền Lập Pháp và Hành Pháp: trong thể chế này, Quốc Hội do dân bầu và nắm giữ cả 2 quyền Lập Pháp và Hành Pháp.
- Thực tế, Quốc Hội không thể hành xử cả 2 quyền nên phải bổ nhiệm Hành Pháp.
- Hành pháp phải tuân theo chỉ thị của Quốc Hội. Nếu bất đồng với Quốc Hội, Hành Pháp không tự ý rút lui mà phải được Quốc Hội chấp thuận mới được từ chức.
- Quốc Hội có quyền hủy bỏ các quyết sách của Hành Pháp.
Trong Quốc Hội Chế, Hành Pháp không còn là một quyền mà trở thành cơ quan thi hành chính sách của quốc hội.
Tuy hầu như không áp dụng nguyên tắc phân quyền, nhưng trong Quốc Hội Chế ở Thụy Sỹ, khó xảy ra độc tài vì dân chúng có quyền rất lớn, có quyền đưa ra những sáng kiến góp ý về Luật pháp, Hiến pháp, có quyền bày tỏ ý kiến mạnh mẽ qua các cuộc trưng cầu dân ý quy mô. Dân chúng kiểm soát sâu quyền hành nơi quốc hội là một nét độc đáo của Quốc Hội Chế.
(điển hình: "Quốc Hội Chế tại Thụy Sỹ" sẽ có bài riêng trong các phần sau)
IV - NỘI CÁC CHẾ
Một điển hình của việc áp dụng nguyên tắc phân quyền mềm dẻo,
------
Saigon, May 24, 2012
Lê Tùng Châu
[bài 4]: Chế Độ Độc Tài)
------------------------------------
(*): bài Cảm Nghĩ qua Bài Viết về Cờ Vàng của Nguyễn gia Kiểng
(**): .....Hội Nghị Lập Hiến ở Philadelphia 1787 đã thảo ra Hiến Pháp 1787 cho Hoa Kỳ, các nhà thảo hiến Philadelphia lo ngại, nếu Chính Phủ Liên Bang quá mạnh, sẽ dễ xảy ra nạn chuyên chế. Mối lo sợ này cũng là nguồn gốc của Thuyết Phân Quyền -một ý tưởng cho rằng, các quyền Hành pháp, Lập pháp và Tư pháp có thể trở nên nguy hiểm nếu cả 3 hoặc 2 trong 3 quyền ấy tập trung vào tay một người hay một nhóm người.
Vì Hiến Pháp Hoa Kỳ tồn tại từ 1788 đến nay mà không bị ai phản đối nên người ta chẳng đặt vấn đề xem xét nó thích ứng với nhu cầu và tính khí của nhân dân Hoa Kỳ hay không đó thôi! Quả thật, các nhà thảo hiến đã hiểu biết một cách phi thường về tính tình người dân Mỹ và rút ra nhiều điều từ bài học lịch sử từ các địa phương Hoa Kỳ. Kết quả công lao của họ rất đáng kể vì không những bản Hiến Pháp đã giải quyết những vấn đề cấp thời thời đó (năm 1787 - 1788) mà còn có thể tu chỉnh để tương thích với những tình thế mới chưa xảy ra mà các nhà khai sáng ấy chưa thể tiên liệu được..
Một thế kỷ sau, một quan sát viên người Anh là James Bryce đã nói: "Hiến Pháp Hoa Kỳ đứng đầu hết thảy mọi bản văn Hiến Pháp vì tính hoàn hảo nội tại của các mục tiêu nó nhắm đạt tới, vì nó thích hợp với mọi cảnh huống, vì ngôn ngữ được dùng thật đơn giản, vắn tắt và chính xác, vì nó điều hòa khôn khéo tính bất di bất dịch về nguyên tắc với tính mềm dẻo ở chi tiết"..... (trang 13, 14 sách đã dẫn thượng)
(***): Kí tên thêm vào. Trong một văn kiện, người chịu trách nhiệm chính kí tên, còn có thêm người trách nhiệm cấp dưới kí tên thêm gọi là phó thự.
posted by Lê Tùng Châu vào lúc 11:51 PM 0 Comments
Nhãn: Lê Tùng Châu Writtings, TAM QUYỀN PHÂN LẬP
=====================================
